تاریخچه والیبال در ایران

ورزش والیبال حدود سال 1299 شمسی یعنی 86 سال قبل، (در سال 1385) توسط جناب آقای میرمهدی ورزنده استاد بزرگ ورزش، به ایران آورده شد و از دارالمعلمین ورزش آغاز به تعلیم گردید. بازی والیبال در ایران در ابتدای امر دارای قواعد خاصی نبود و به شکل های مختلف آن را بازی می کردند. فنون و تاکتیک های والیبال نیز مانند قوانین آن پایه واساس اصولی نداشت و هر بازیکن به ابتکار شخصی و اختصاصی خود که اکثراٌبا مشت زدن یا سمبه زدن همراه بود با توپ بازی می کرد. لیکن در سال 1302 شمسی با استفاده از تــرجــمـه مجلات خارجی قوانینی که در آن زمان در کشورهای دیگر اجراء می شد ، در ایران نیزتاحدودی از آن پیروی گردید...

طول و عرض زمین درآن موقع 10×20 متر بود و در هر طرف زمین 9 تا 11 نفر با استفاده از سر و دست ، با توپ بازی می کردند. گردش یا چرخش بازیکنان به طور جدی وجود نــداشــت و هـر کــس در هـر محلی که بیشتر تخصص داشت به طور ثابت در آن محل بازی میکرد از سال 1304 توجه بیشتری از جانب علاقمندان نسبت به این ورزش معطوف گردید و ظرف مدت کمی طرفداران بسیاری جذب این ورزش شدند، به طوری که تمرینات والیبال در سه محل، به طــور جدی و مستمر شروع و دنبال شد.
این سه محل عبارت بودند از :
1. دارالنعلمین ورزش 2. کلوپ شایسته یا اجتماعیون 3. کلوپ ورزشی کالج البرز.
محل سوم درای امکانات و زمینهای زیادتری بود و در نتیجه جوانان بیشتری به تمرینات اشـتغال داشتند. پس از چند ماه تمرین، اولین مسابقه والیبال در سال 1304 بین دو تیم دارالمعلمین ورزش و کـــلوپ شایسته انجام گردید که باهیجان فراوان توام بود. چون مسابقه برای مردم تازگی داشت لذا حضور آنان باعث شد که رقابت بیشتری بین دو تیم مسابقه دهنده بوجود آمده و بر هیجان آن افزوده شود. این مسابقه مقدمه ای برای توسعه روز افزون این ورزش گردید.
برای تمرینات و آماده نمودن افراد کلوپ شایسته یا اجتماعیون ، مرحوم آقای شمس الدین شایسته که سالیان دراز خدمات ارزنده ای در ورزش کشور انجام داده اند ، تلاش بسیار می نمــود و خود نیز یکی از بازیکنان ورزیده آن دوره محسوب می شد.
از بازیکنان خوب دوران قدیم میتوان آقایان : حسن گوشه _ بدیع الله مجذوب _ ناصرخان رفیعا _ دکتر علی کنی _ دکتر علی یوسفی _ علی اکبر همایونی _ حاجی مقدم _ نصراله مقدم _ صادق ریاحی و چارلی اسمعیل زاده _ اوشار _ نقابت و پالیزی را نام برد. بازی والیبال به تــدریج بمدارس راه یافت و در اندک زمانی توسط مربیان فارغ التحصیل دارالمعلمین ورزش در مدارس و همچنین در شهرستانهای کشور رواج و عمومیت یافت.
شهرستان اصفهان اولین شهری بود که بعد از تهران در امر توسعه این ورزش فعالیت داشت. اولین مسابقه شهرستان های ایران بین دو تیم والیبال کالج اصفهان و کالج البرز تهران، برگزارشد.
تهیه توپ والیبال یکی از مشکلات آن زمان بود و برای بازی والیبال اکثراً از توپ فوتبال استفاده می شد. سرانجام اولین توپ والیبال توسط شخصی به نام قمشه ای ساخته شد.
در سال 1314 یکدوره مسابقه باشگاهی در تهران برگزار گردید که تیم والیبال باشگاه دربند برنده جـام قهرمانی گردید. در همین سال نیز چند مسابقه دوستانه و تشویقی بین تیمهای بانوان تهران انجام شد.
در سال 1318 اولین دوره مسابقات والیبال قهرمانی ایران همزمان با مسابقات ســـایـر رشــــته های ورزشی برگزار شد. در ابتدای تاسیس فدراسیون های ورزشی (سال 1324)، والیبال و بسکتبال دارای فدراسیون مشترک و تا سال 1336 به همین نحو ادامه داشت و همه ساله مسابقاتی تحت عنوان قهرمانی باشگاهها، دستجات آزاد، انتخابی، قهرمانی مدارس و دانشکده های هر شهرستان و نهایتاً قهرمانی کشور انجام می گرفت.
اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم ، ارتباط ورزشی کشور ما به ویژه تیم های والیبال را با سربازان این نیروها بهمراه داشت و راهی برای آشنا شدن با والیبال خارج از کشور بود. در آن زمان یک مسابقه دوستانه بین یک تیم از کشورمان با ارتش روسیه در بندر انزلی انجام شد که بنفع ایران خاتمه یافت (بازیکنان این تیم عبارت بودند از : شاملو _ هاکوپیان _ چارلی _ احمدی نیا _ شادمان _ بزرگمهر _ خاتم _ ..... ). مسافرت ورزشکاران ایــن رشته چه به صورت شخصی و یا ورزشی به خارج از کشور و مشاهده مسابقات والیبال خـــارجی تاثیر فراوانی برای والیبال ایران در بر داشت و این تغییرات از سال 1331 به بعدکاملاً محسوس بود و پاس های قوسی بلند به ابتکار آقای محمد حسن اشتری و آبشار زدن با روش جفت در والیبال ثمره این مسافرت ها بود که در آن زمان آبشار زدن با روش لنگ رواج داشت (یعنی پرش به بالا به وسیله یک پا انجام می شد) و کسانی که با روش جفت آبشار می زدند مورد پسند جامعه مربیان آنروز ایران قرار نمی گرفتند و مخالف آبشار زدن با روش جفت بودند.
ترجمه کتاب قوانین والیبال در سال 1333 توسط دکتر سید ضیاءالدین شادمان رئیس فدراسیون والیبال و بسکتبال وقت و تهیه و تنظیم آن به توسط آقای کاظم رهبری رئیس تربیت بدنی آموزشگاههــای پایتخت که از داوران ممتاز والیبال و چند رشته ورزشی در کشورمان بودند اقدامات ارزنده ای بود که شکل منظمی را در برگزاری مسابقات والیبال آن زمان فراهم نمود.
همچنین تمرینات منظمی در تهران و شهرستانها آغاز شد و برگزاری مسابقات شکل مناسبتری پیدا کرد. تمرینات و مسابقات ادامه داشت.
در پایان سال 1336، والیبال دارای فدراسیون مستقل شد و آقای امیرعباس امین بسمت اولین رئیس فدراسیــون والیبال منصوب گردید. علاقمندی و دلسوزی آقای امین موجب شد که فعالیت اساسی والیبال و رقابت بین تیمها از این زمان در کشور آغاز شود. آغاز والیبال نوین را می توان از بدو ریاست امیرعباس امین و دبیر فدراسیون والیبال آقای حسین جبارزادگان که از مربیان لایق و با قدرت والیبال و بسکتبال بود بحساب آورد. مسابقات و برنامه های تمرینی تیمها به صـــورت وسیع تر و با کیفیت بیشتری تعقیب می شد.
در سال 1337 برای اولین بار تیم ملی والیبال مردان پاکستان به تهران دعوت شد و چند مسابقه دوستانه با تیمهای ملی وباشگاهی و ارتش انجام گرفت که پاکستان در چهار مسابقه پیاپی با تیم ملی و تیمهای دیگرمان سه بر صفر پیروز شد ولی در پنجمین مسابقه با تیم ارتش که در هوای آزاد و با توپ لاستیکی انجام شد سه بر دو شکست خورد. تیم ملی والیبال مردان کشورمان برای اولین بار در این سال تشکیل شد. شکست در این مسابقات، والیبال ما را از خواب بیدار کرد و با بهره گیری از این تجربه، تمرینات تیمها، با شکل منظم تری ادامه یافت.
چند ماه بعد تیم ملی مردان ایران به مسابقات والیبال بازیهای آسیائی 1958 توکیو اعزام شد. اعضاء تیم را هشت بازیکن به ترتیب کمال پورهاشمی، عبدالمنعم کمال، محمد اسمعیل اشتری، محمد شریف زاده، عباس تهرانی، مـحمود عدل، حسینعلی امیری و سیاوش فرخی و مربی تیم آقای فریدون شریف زاده که از استادان بزرگ والیبال، بسکتبال و فوتبال بودند و قبلاًعضویت در تیم های گالاتا سرای ترکیه را داشتند و یک سرپرست آقای امیر عباس امین تشکیل می دادند و داور همراه تیم، آقای ابراهیم نعمتی و بازیکن نهم تیم آقای شعبان محمدی از لیست 125 نفری اعزامی به بازیهای آسیائی توکیو بدون علت حذف شدند. این تیم که برای اولین بار در چنین رویداد مهمی شرکت کرده بود، توانست در میان کلیه تیمهای شرکت کننده با افتخار و سربلندی مقام دوم مسابقات را کسب نموده و مدال نقره اولین دوره مسابقات والیبال بازیهای آسیائی را به ارمغان آورد. پس از این مسابقات، فعالیت بین المللی بیشتری در ورزش والیبال ایران آغاز شد. اعزام مربیان و داوران به کلاسهای بین المللی، دعوت از تیمهای زنان و مردان خارجی به کشور و اعزام تیمهای ملی زنان و مردان به تورنمنت ها و مسابقات رسمی بین المللی مانند بازیهای آسـیائی، مسابقات قهرمانی آسیا، قهرمانی جهان، دانشجویان جهان، ارتشهای جهان، ناشنوایان جهان، معلولین جهان و راه آهنهای جهان و جامهای جمهوریت ترکیه و غیره، از اهم این فعالیتهـا می باشد که در این تاریخچه از مربیان و داوران بین المللی ایران بازیکنان تیمهای ملی نـام برده خواهد شد. مسابقات مهم بین المللی که تیمهای ملی و دیگر تیمهای نهادها و ارگانها کشور ما در هر رده سنی چه در داخل و چه در خارج کشور انجام داده اند بهمراه اسامی کلیه بازیکنان تیم ملی در رده های سنی مختلف که از سال 1337 تاکنون (سال 1379) با تیمهای مختلف بازی کرده اند در این تاریخچه به ترتیب با نام معرفی می شوند.
در رویـداد های داخلی، برگزاری مسابقات والیبال لیگ سراسری ایران با عنوان جام پاسارگارد که در سالهای 1353، 1354 و 1355 انجام شد و مسابقات بین المللی دهه فجر و لیگ های برتر و دسته اول باشگاهها که از سال 1372 تاکنون سال 1385 انجام می شوداز اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در رواج و گسترش و پیشرفت والیبال در کشور تاثیر فراوان برجای گذارده است.
مسابقات رسمی تا کنون (سال 1385) تیمهای ملی والیبال زنان و مردان و سایر تیمهای والیبال نهادها و ارگانهای ایران شرکت نموده و توانسته اند مقام قابل معرفی را در آسیا یا جهان بدست آورند به ترتیب زیر اعلام می شود :
1-. مقام دوم بازیهای آسیائی 1958 میلادی در توکیو مردان، مدال نقره.
2-. کسب مقام قهرمانی (اول) ارتشهای جهان (سیزم) و مدال طلا در تهران سال 1347 شــمــسی (مردان).
3-. رتبه سوم در مسابقات والیبال بازیهای آسیائی بانکوک بسال 1966 (زنان و مردان).
4-. رتبه پنجم در مسابقات والیبال بازیهای آسیائی بانکوک سال 1970 (مردان).
5-. رتبه چهارم در مسابقات والیبال بازیهای آسیائی بانکوک سال 1970 (زنان).
6-. رتبه پنجم در مسابقات والیبال بازیهای آسیائی تهران سال 1974 (زنان).
7-. رتبه چهارم در مسابقات والیبال بازیهای آسیائی تهران سال 1974 (مردان).
8-. مقام قهرمانی ناشنوایان جهان سال 1976 (مدال طلا) (مردان).
9-. مقام قهرمانی ارتشهای جهان (سیزم) سال 1979 (مدال طلا) (مردان).
10-. مقام قهرمانی معلولین جهان در سال 1985 (مدال طلا) (مردان)
11-. مقام قهرمانی معلولین جهان در سال 1986 (مدال طلا) (مردان)
12-. مقام قهرمانی مسابقات والیبال معلولین جهان در سال 1989 در تهران (مدال طلا)
13-. مقام قهرمانی مسابقات ناشنوایان جهان.
14-. رتبه ششم مسابقات والیبال قهرمانی آسیا در بحرین سال 1981 (مردان).
15-. مقام چهارم در اولین دوره مسابقات قهرمانی نوجوانان جهان در دوبی سال 1990 (مردان) که بسیار ارزشمند است.
16-. مقام پنجم در مسابقات قهرمانی باشگاههای آسیا در هیروشیما سال 1992 تیم باشگاه بنیاد شهید (مردان).
17-. مقام چهارم در مسابقات قهرمانی جوانان آسیائی در تهران سال 1993 (مردان).
18-. مقام پنجم در مسابقات قهرمانی باشگاههای آسیائی در هیروشیما سال 1993 تیم باشگاه بانک ملی ایران (مردان).
19-. مقام اول در مسابقات انتخابی جوانان جهان در تایلند سال 1993 (مردان).
20-. مقام پنجم در مسابقات قهرمانی آسیا در تایلند سال 1993 (مردان).
21-. مقام قهرمانی جوانان آسیا در تهران سال 1998 (مدال طلا) مردان از وقایع مهم است.
22-. مقام اول مسابقات والیبال آسیای میانی – بزرگسالان (مدال طلا) مردان در سال 1998 در تهران.
23-. مقام اول تورنمنت انتخابی جوانان جهان در منطقه آسیا که تیم ملی جوانان برای شرکت در مسابقات قهرمانی جوانان جهان در بحرین انتخاب شد سال 1377 شمسی.
24-. مقام دوم تورنمنت انتخابی قهرمانی جهان – بزرگسالان در تهران _ تیم ملی برای شرکت در مسابقات قهرمانی جهان در ژاپن انتخاب شد 1376 شمسی.
25-. مقام نهم قهرمانی نوجوانان جهان در تهران سال 1997.
26-. مقام نهم قهرمانی جوانان جهان بحرین سال 1997.
27-. مقام هشتم قهرمانی جوانان جهان در تایلند سال 1999.
28-. مقام پنجم قهرمانی بزرگسالان آسیا در تهران سال 1378 شمسی.
29-. مقام دوم قهرمانی باشگاههای آسیا در سال 1998 در لبنان ، تیم باشگاه پیکان تهران.
30-. مقام سوم قهرمانی باشگاههای آسیا با عنوان اولین دوره کاپ کنفدراسیون والیبال آسیا در سال 1999 در چین ، تیم باشگاه پیکان تهران.
31-. مقام دوم قهرمانی باشگاههای آسیا با عنوان دومین دوره کاپ کنفدراسیون والیبال آسیا در سال 2000 در تایلند _ تیم والیبال باشگاه پیکان تهران.

 

والیبال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

در سالهای اول پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، بعلت تعویضهای پی در پی رئیس فدراسیون و تـغییرات وسیع در کادر هیئت رئیسه، برنامه های والیبال شکل پایداری نداشت و مسابقات بین المللی چه در داخل و چه در خارج از کشور متوقف گردید و فقط کوشش می شد در زمینه ورزش عمومی گسترش وسیعتری بوجود آید و مسابقات قهرمانی کشور نیز همــه ساله انجام گردد. اعزام داوران به کلاسهای داوری بین المللی تقریباً شکل منظمی داشت، اما اعزام مربیان به کلاسهای بین المللی قطع گردید.
کم کم برنامه ها و مسابقات والیبال در سراسر کشور شکل بهتری بدست آورد. از لحاظ کیفیت تعداد تیمهای بیشتری در مسابقات شرکت نمودند ، ولی تماسهای بین المللی به ویژه تیمهای قدرتمند به همان ترتیب متوقف باقی مانده بود. با فعالیتی که طی چند سال اخیر از سال 1368 تا کنون 1385 آغاز شده است و با استعدادی که جوانان کشور در این رشته از خود نشان داده اند، به ویژه در مسابقات قهرمانی نوجوانان جهان که در دوبی برزگزار شد و تیم ملی نوجوانان کشورمان با سربلندی کامل مقام چهارم این مسابقات را بدست آورد. و همچنین مقام چهارم قهرمانی جــوانـان آسیائی در تهران و کسب مقام اول در مسابقات انتخابی جوانان جهان در تایلند که انعکاس جهانی فراوانی داشت و از همه مهمتر طی سه سال سالهای 76-77و 78 موفقیت های چشمگیری نصیب تیمهای ملی ما شد بویژه کسب مقام قهرمانی تیم ملی والیبال جوانان در مسابقات والیبال قهرمانی جوانان آسیا که در سال 1377 در تهران برگزار شد علاقمندان این رشته را چند برابر نمود.
طرح و آغاز برنامه مسابقات والیبال بین المللی دهه فجر انقلاب اسلامی از سال 1365 تا سال 1379 از دیگر رویدادهای ارزنده والیبال بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی است که دگرگونی فراوانی در والیبال کشورمان بوجود آورده است.
امید می رود که آینده بهتر و روشن تری در انتظار والیبال کشورمان باشد که باید بـه حساب برنامه ریزی صحیح و دقیق فدراسیون والیبال گذارده شود ، به ویژه حضور مستمر و ارائه خط مشی های صحیح و کمک های بسیار ارزنده آقای حاجی محمدرضا یزدانی خرم رئیس فدراسیون والیبال جمهوری اسلامی ایران که در همه زمینه ها در کسب موفقیتهای یاد شده سهم اصلی و گرانبهائی داشته است. آقای یزدانی خرم از اواخر سال 1368 به ریاست فــدراسـیون والیبال منصوب شده اند. که تا این فعالیت تا نیمه سال 1385 ادامه داشت.
در رویدادهای داخلی، برگزاری مسابقات لیگهای سراسری برتر (سوپر لیگ)، لیگ دسته اول، دسته دوم، دسته سوم بزرگسالان و جوانان بشکل نوین و با همکاری مدیران کل تربیت بدنی و روسای هیئتهای والیبال استانها که زحمات آنها قابل تقدیر است و با همیاری صمیمانه مدیران و روسای باشگاههای شرکت کننده در لیگها و سایر مسابقات قهرمانی کشور از اهمیت خاصی برخوردار بوده و اثرات جالب توجهی را به همراه داشته که در سال 1378 این اثرات کاملاً محسوس و نتیجه بخش بوده است (کسب مقام قهرمانی توسط تیم ملی جوانان کشورمان در چندین نوبت و شرکت تیم های ملی جوانان و بزرگسالان کشورمان در قهرمانی های جهان). امید است برگزاری اینگونه مسابقات موجب درخشش بیشتر والیبال کشورمان در آینده در جهان گردد.
منبع: همشهری آنلاین